بررسی فعل مجهول و موارد کاربرد آن در قرآن کریم

فعل مجهول یکی از ساختارهایی است که در زبان عربی و به تبع آن در قرآن کریم بنا به علل مختلفی کاربرد فراوانی دارد. در این ساختار فاعل از جمله حذف می شود و مفعول جانشین آن شده و نائب فاعل نامیده می شود. دانشمندان نحو فعل مجهول را با نام های"المبنی للمفعول، مالَم یُسَمَّ فاعله، و... و همچنین نائب فاعل را با نام های"الاسم الذی صار بمنزله الفاعل، مفعول أقیم مقام الفاعل و... می شناسند. این ساختار در قرآن کربم از طرف نحویان، مفسرّان و دانشمندان بلاغت مورد توجّه قرار گرقته است. بنابراین ما در بررسی این ساختار در قرآن کریم به آثار این بزرگان اعمّ از شیعه و سنّی مراجعه کرده ایم. این پژوهش پس از بیان دیدگاه های قدماء و معاصران در باره فعل مجهول، احکام آن را به طور کامل بیان می نماید. آنگاه به استخراج آیاتی که فعل مجهول در آن به کار رفته، می پردازد و آرای دانشمندان علم نحو، تفسیر و بلاغت را در خصوص آن ها طرح و بررسی می نماید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که تعداد فعلهای مجهول به کار رفته در قرآن کریم 221مورد است که با توجّه به صیغه های مختلف به کار رفته و موارد تکراری جمعاً به 1106 مورد می رسد و از این تعداد 588 مورد فعل ماضی و 518 مورد فعل مضارع است. همچنین نائب فاعل این افعال به صورت اسم ظاهر، ضمیر بارز و مستتر، شبه جمله، اسم اشاره، اسم موصول، معرّف بأل، معرّف بالإضافه، اسم نکره، مصدرمووّل،جمله اسمیّه و فعلیّه آمده است. بررسی رابطه میان افعال مجهول و سوره های مکّی و مدنی مورد پژوهش نیز نشان می دهد که این افعال در سور مکّی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. این پژوهش در قرآن کریم بر اساس قرائت عاصم به روایت حفص صورت گرفته است.